Coğrafi ve Siyasi Bilgi

İspanya, Avrupa’nın güneybatısında yer alır ve yüzölçümü bakımından en büyük Avrupa ülkelerinden biridir. Ülke topraklarının büyük bölümü İber Yarımadası üzerinde bulunur. İspanya’nın Fransa ile beraber hem Atlas Okyanusu’na, hem Akdeniz’e kıyısı vardır. Kuzey ve kuzeydoğuda Fransa ve Andorra, doğu ve güneydoğuda Akdeniz, Cebelitarık Boğazı yoluyla güneyde Fas, batıda Portekiz, kuzeybatı ve güneybatıda Atlas Okyanusu ile sınırlanmıştır. Ülkenin doğusunda Akdeniz’de yer alan, Balear Adaları’nı oluşturan Mayorka, Minorka, İbiza ve Formentera İspanya topraklarına ait ve turistik niteliği yüksek adalardır. Atlas Okyanusu’nda yer alan Kanarya Adaları da İspanya’ya ait bir diğer takımada grubudur. Kanarya Adaları, İspanya’nın Afrika Kıtası’na dahil olan yegâne toprağı değildir; Ceuta ve Melilla adlı iki özerk İspanyol şehri, Afrika Kıtası üzerinde, Akdeniz kıyısında bulunur ve Fas toprakları ile çevrelenmiştir.

İspanya’nın en uzun nehri Cantabrian Dağları’ndan doğan ve Akdeniz’de denize dökülen Ebro Nehri’dir. İspanya dağlık bir ülkedir; kuzeyinde iki büyük dağ silsilesi bulunur. Bunlar, doğu-batı doğrultusunda kuzey Atlantik kıyılarına paralel uzanan Cantabrian Dağları ile Fransa-İspanya sınırında yer alan Pireneler’dir. Ülkenin başkenti Madrid, İber Yarımadası’nın orta bölgesinde Meseta adı verilen büyük plato üzerinde yer alır.  Bu büyük platoyu Central ve Toledo dağları ikiye ayırırken, platonun doğusunda İberya Dağları, güneyde Endülüs bölgesinde ise Sierra Morena dağları yer alır. En önemli ırmaklarından Guadalguivir, güneybatı kıyılarında Atlas Okyanusu’na dökülür. Coğrafi olarak dağlarla ayrılmış olan ülkede kültürel olarak da büyük bir çeşitlilik göze çarpar. Dünyada yaygın şekilde konuşulan İspanyolcanın yanı sıra ülkede Katalanca, Baskca, Galiçyaca, Aragonca gibi yerel diller konuşulur.

İspanya’nın resmi adı İspanya Krallığı’dır ve yönetim şekli parlementer demokrasiye dayalı anayasal monarşidir. Devletin başı İspanya Kralı’dır. Üniter devlet olan ülkenin anakara üzerindeki toprakları on beş otonom bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler, Endülüs, Katalonya, Madrid, Valensiya, Galiçya, Castile ve León, Bask Bölgesi, Kastilya-La-Mancha, Murcia Bölgesi, Aragon, Extremadura, Asturyas, Navarre, Cantabria, La Rioja’dan ibarettir. Kanarya ve Balear Adaları da otonom bölgeler olarak yaşamını sürdürür. Özellikle Bask ve Katalon bölgelerinin, üniter devlet yapısına itirazlarından ve bağımsızlık isteklerinden kaynaklı uzun süreli çatışmalar yaşanmaktadır.

İspanya bir Avrupa Birliği, NATO, Schengen Birliği ülkesidir. Para birimi olarak Euro kullanmaktadır.

Tarihi Bilgi

İber yarımadasında ele geçirilen fosillerden yarımadada insan varlığının 1.2 milyon yıl öncesine dayandığı ortaya çıkarılmışsa da bilinen ilk insan toplulukları Fenikeliler, Yunanlar, İberyanlar ve Keltler olarak sıralanmaktadır. Tunus’da Kartaca kolonisini kuran Fenikeliler MÖ. 800 gibi erken bir tarihte İspanya’nın güney kıyılarına dek ulaşmayı başarmışlardı. Marsilya’yı kuran denizci Phokaia’lılar da bugünkü Foça’dan hareketle benzer şekilde İspanya’ya ulaşır. Yöreye özgü İberyan kültürü zamanla Kelt kültürüyle de karışır.

Kartaca ile yapılan Pön Savaşları’nın ardından Roma İmparatorluğu, Kartacalılardan temizlediği İber yarımadasının fethini gerçekleştirmeye koyulur. MS. 180’e dek yarımadanın tamamı Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altına girer. Yedi yüzyıl sürecek Roma idaresi kültürel olarak da önemli bir hakimiyet alanı yaratır. Kavimler göçüyle ve Germen kabilelerin imparatorluğa akın etmesiyle zayıflayan Roma İmparatorluğu, İspanya dahil tüm İber yarımadasının Got ve Swabien akınlarına uğramasına engel olamaz ve İmparatorluk gücü burada çözülür. 6. Yy’ın yarısından itibaren Vizigot Krallığı, İspanya’nın büyük bölümünü ele geçirmiştir. Kuzeybatıda Swabien Krallığı kurulmuş; kuzeydoğuda Kantabriya ve Bask bölgeleri ise her ikisine ve Hispanik-Germen arasında gerçekleşen kaynaşmaya direnmeye devam etmiştir. Bu direniş güneyden gelen Müslüman akıncılara karşı da devam edecektir.

Emevilerin İslam Devleti’nin Cebelitarık Boğazı’nı aşarak İspanya fethine girişmesi ve Cordoba başkent olmak üzere Endülüs Emevi Devleti’ni kurması 8. yy başından ortasına dek gerçekleşir. Yeni bir yedi yüz yıllık hakimiyet dönemine girilmiştir ve Endülüs Emevileri kültürel anlamda İspanya üzerinde büyük bir etki yaratır. Cordoba, Seville ve Granada bu etkinin özellikle gözlendiği İspanya şehirleridir.

Bölgeye Hristiyanlığın geri dönmesi için verilen mücadeleyi anlatan Reconquista, müslümanların bölgede var olmaya başlamasının hemen ardından başlasa da tamamlanması müslüman devletinin zayıflayacağı 15. yy’a dek sürecektir. Her ikisi de güçlü katolik krallıklar olan Aragon ve Kastilya hükümdarları Ferdinand ve Isabella’nın 1469’da evliliği, verilen bu mücadelede dönüm noktası teşkil eder. O zamana dek ancak Granada’da varlığını sürdürecek kadar zayıflayan İslam Devleti son direniş noktasını 1492’de kaybeder. Bu iki isim, bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu’na ulaşan ve dostça karşılanan yahudilerin, 1492’de İspanya’dan sürülmesi olayına da imza atar. Katolik hükümranlar, İslam döneminde yaşanan inançların özgürce beraber yaşaması ilkesine son vermiş ve hristiyanlaşma baskısını ağır bir şekilde uygulamaya koymuştur.

Aynı yıl, İsabella ve Ferdinand, Cenevizli denizci Kristof Kolomb’un seferlerini destekleyerek, İspanya’nın Amerika’da çok geniş bir alanda kolonileşmesi ve kolonilerden ülkeye altın ve türlü zenginliklerin akmasının yolunu açar. Kolomb’u takip eden acımasız İspanyol fatihler, Francisco Pizarro ve Hernan Cortes, Amerika kıtasında bulunan İnka ve Aztek medeniyetlerini yıkıma uğratır.

İsabella ve 1516’da Ferdinand’ın ölümünün ardından tahta torunları I. Şarl geçer. Şarl, aynı zamanda Avusturya, Hollanda, Almanya, Fransa ve İtalya üzerinde bir kısım topraklara sahip Habsburg hanedanının da varisidir ve 1519’da Kutsal Roma Germen İmparatoru V. Şarl olarak taç giyer. İspanya artık bu büyük krallığın bir parçası haline gelmiştir. Denizlerde ve kolonilerde İspanya hakimiyeti İspanya ile İngiltere arasında önemli bir gerilim unsuru oluşturur. 1588’de İngiliz donanması, İspanya armadasını yenilgiye uğratarak, önemli bir mesafe kaydeder.

1700’lerin başında Habsburg hanedanı tahta yasal varis bırakamadan son bulunca Fransa Kralı XIV. Louis, torunu Philip’i başa getirmek ister ve 13 yıl sürecek bir iç savaş başlar. Savaş sonunda Felibe tahtta kalmaya devam eder; Bourbon hanedanı’nın ilk İspanya hakimi olur. 19.yy, İngiliz Amiral Nelson’un 1805’de İspanya Armadasını yenilgiye uğratmasından başlayarak, İspanya’nın güçten düşüşüne ve yüzyıl sonuna dek kolonilerinin hemen hemen tamamını kaybedişine sahne olur.

Her ne kadar I. Dünya Savaşı’na katılmamışsa da, 20. yy’ın ilk yılları İspanya için iç karışıklar içinde başlar. 1931 yılında İspanya Kralı sürgüne giderken, İspanya’da ikinci cumhuriyet kurulmuştur. 1933 ile 1935 arasında ülke sağ ve sol olarak iki kanada ayrılır. 1936’da Cumhuriyetçilerin bir seçim kazanması ile beraber Faşist general Francisco Franco liderliğinde bir ayaklanma başlar ve 1939’a dek sürecek bir iç savaşın ilk kıvılcımı çakmış olur. Yüzbinlerce insanın ölümü ile noktalanan iç savaşın ardından hakimiyeti ele geçiren Franco’nun faşist diktatörlüğü,  İspanya’da 1975’e dek yönetimde kalır. Franco, II. Dünya Savaşı esnasında ülkeyi nötral tutmuşsa da kendisini iç savaş esnasında destekleyen Hitler’e yakın bir çizgi izlemiştir. Franco’nun 1975’de ölümünden sonra, onun işaret ettiği üzere, sürgüne yollanan Alfonso XVIII’ün torunu Juan Carlos, İspanya Kralı olarak taç giyer. Franco’nun selefi tayin edilmesine rağmen Kral, demokrasi yanlısıdır ve ülkeyi başbakan atadığı Adolfo Suarez ile beraber, 1978’de parlamenter demokrasiye taşır.

2014 yılında Kral Juan Carlos I, kraliyet ailesini sarsan bazı skandalların ardından tahtan çekilerek, tahtı oğlu VI. Felibe’ye bırakır. İspanya, demokratik bir ülke olarak yoluna devam etmektedir.

Kültür / Sanat / Mimari

İspanyol kültürünün ana öğelerinden İspanyolca dünyada en yaygın konuşulan diller arasındadır. İspanyolca, yalnız İspanya’da değil, ağırlıklı olarak Orta ve Güney Amerika’da olmak üzere pek çok farklı ülkede birinci dil konumundadır. Ayrıca ikinci dil olarak da en fazla rağbet gören dillerden biridir.

İspanyol kültürünün ve özellikle dilinin, dünya çapında tanınmış en önemli eseri, Miguel de Cervantes’in Don Kişot adlı eseridir. Yanında Sancho Panza adlı uşağı ile yel değirmenlerine karşı savaş veren Mancha’lı Don Kişot figürü, hemen hemen tüm dünya dillerinde anlatımını bulur. İspanyol iç savaşının başında Franco yanlısı ulusalcılar tarafından 38 yaşında katledilen şair ve oyun yazarı Federíco Garcia Lorca, dev edebiyat adamlarından bir diğeridir. Pek çok önemli İspanyol edebiyatçısı arasında José Echegaray, Jacinto Benavente, Juan Ramón Jiménez, Vicente Aleixandre, Camilo José Cela, İspanya’ya Nobel Edebiyat Ödülü kazandırmış isimler olarak öne çıkar.

Resim sanatı konusunda İspanya dev isimlerin eserlerinden oluşan bir mirasın sahibidir. Başta Velázquez olmak üzere 17. yy ressamları Zurbarán, Ribera, Murillo, El Greco İspanya’da sanatın altın çağını temsil eder. Onları 18. yy’da Goya takip eder. Daha çağdaş zamanlara, 20. yy’a gelindiğinde, sanata merak duymayanların dahi günlük yaşamın içinde, şöyle ya da böyle eserlerini tanıma imkanı bulduğu Pablo Picasso, Salvador Dalí, Joan Miró ortaya çıkar. Özellikle kübizm akımının yaratıcılarından Pablo Picasso resim sanatı üzerinde büyük bir etki yaratır. İspanya iç savaşı esnasında, Hitler’in Alman Hava Kuvvetleri’nin Franco’ya bağlı Ulusalcıların talebiyle İspanya’nın Bask bölgesinde yer alan Guernica kasabasını bombalaması üzerine resmettiği ikonik eseri Guernica, bugün Madrid Reina Sofia Ulusal Sanat Merkezi’nde sergilenmektedir.

İspanyol yönetmen ve senarist Luis Buñuel sinema tarihinin en etkili isimlerinden biri olarak tanınır. İspanyol sinemasının uluslarası alanda en fazla tanınan ismi yönetmen Pedro Almodóvar’dır. Hollywood yoluyla birer dünya starı olan Osar ödüllü aktris Penélope Cruz, Antonio Banderas, Javier Bardem, İspanyol sinema sanatçıları arasında adları güncel olarak en çok bilinen kişiliklerdir.

İspanyol kültürünün en önemli öğelerinden biri Flamenko’dur. İspanya’ya özgü bir müzik olarak tanınmasına rağmen Endülüs yöresine has bir şarkı, dans, enstrumantal müzik karışımıdır. Özel kıyafetler içinde, flamenko gitarı ve bazen kastanyetler eşliğinde gerçekleştirilen bu folk dansı, ilgiyle izlenir ve takdir görür. Ancak İspanya’da müzik flamenkodan ibaret değildir; Albeniz, De Falla, Rodrigo, Granados ülkenin yetiştirdiği önemli klasik müzik kompozitörleridir. Placido Domingo, José Iturbi, Julio ve Enrique Iglesias, José Carreras, Montserrat Caballé gibi pek çok müzik insanı İspanya’nın dünya müziğine önemli katkılarda bulunmuş isimleridir.

İspanya’nın kültür ve sanata değer katan isimlerine mimari alanında eşsiz bir isim eşlik eder. Bu isim, olağanüstü tasarım ve hayalgücüyle insanı şaşkınlığa sürükleyen, Barcelona’yı masalsı yapılarıyla süsleyen, dünya mimarlık tarihinin en önemli isimlerinden, dahi mimar Antoni Gaudi’dir. İspanya’nın bu ünlü Katalan mimarının başta La Sagrada Familia olmak üzere kaydadeğer yapıtları, İspanya gezisinde önemli bir yer teşkil eder.

İspanya’nın mimari zenginliği Gaudi ile doruğa ulaşır ama bundan ibaret değildir. Klasik dönemlerde Roma ve İslam medeniyetlerinin hakimiyet alanına giren İspanya’da bu dönemlerin izleri görünür. Roma Dönemi’nden kalma Segovia su kemeri, Mérida; Emevi Devleti’nden geriye kalan ve Arap mimarisinin özelliklerini taşıyan Granada Elhamra Sarayı, Nasrid Sarayı, Mezquita Camii, Alcazaba Kalesi; Burgos, León, Toledo katedralleri gibi görkemli katedraller, saraylar; L'Hemisfèric, Guggenheim Müzesi gibi modern mimarinin gözde örnekleri İspanya’da görülebilecek yüzlerce mimari şaheserin sadece birkaçıdır.